Tây Bắc ký ( trích trong tập Đi Tìm Thương Nhớ) viêt 2-2003

......Với nụ cười hồn nhiên chất phác,những nụ cươi tươi roi rói luôn bắt gặp trên mảnh đất heo hút này,ngưòi đàn ông xăm xăm vác dao xuống sau nhà,một lát sau đãi thịt gà luộc và chai rượu được bày ra,trong bầu không khí thân thiện quanh bếp lửa,câu chuyện cởi mở.tôi nghe về con đường và cơn lũ,người ta làm đường giở chừng rồi lập một ê kíp ,cũng nghiệm thu,cũng quyết toán và đợi những cơn lũ khắc nghiệt không báo trước tàn phá hoa màu ,cuốn trôi gia súc và cũng phi tang luôn con đường.Biết vậy nhưng ai kêu,người đàn ông ngậm ngùi nói.ngay như phong trào xoá nạn mù chữ chỉ sáng ngời trên báo cáo học sinh đăng ký hôm khai giảng,sau đó ở nhà triền miên để chăn trâu,đi hái lá chít,chặt củi,đến kỳ thi lại lọ mọ đến trường ngồi đợi các thầy cô làm bài hộ.Trong câu chuyện là rượu,rượu êm và ngọt,gà thả rông trên núi thịt chắc và thơm,chuyện khơi đúng nguồn của người hỏi và người nghe,ngoài hiên núi rừng bao la mênh mông ,hùng vĩ,trùng trùng điệp điệp,những đám lá vàng xen lẫn trong thảm rừng xanh như nét chấm phá của bức tranh Le Vi tan.Buổi trưa tôi đã dừng xe đắm đuối ngắm cái màu vàng lạ lùng xuất hiện giữa mùa xuân,tôi cố chụp một kiểu ảnh đẹp bất ngờ ấy,nhưng sương mù giăng khắp đỉnh núi làm tay phó nhòm nghiệp dư không nắm bắt được cái đẹp hiếm hoi ấy.Nhưng đằng sau (bây giờ tôi mới được biết,) đó là một sự mất mát,những rừng nứa già cỗi ,úa vàng,chúng quá già,cái chết đã cận kề bên chúng.không còn lớp kế tiếp,người ta thi nhau bẻ những ngọn măng để ăn,để bán.những củ măng bày bán đầy phố huyện được gom hàng sọt về xuôi.cây nứa già ngắc ngoải trong cái chết quặn mình nhìn con cháu chưa kịp chào đời đã bị bóp chết lúc bào thai.bóc ngắn cắn dài,hàng đêm,cho dù các trạm kiểm lâm có rào chắn và đội ngũ hùng hậu ,trang bị tươm tất,nhưng gỗ trên xe MINSK tròn trùng trục,gỗ trên xe ô tô dài thượt thượt bất chấp tất cả lũ lượt đi trên con đường độc đạo.khó hiểu và dễ hiểu,không có kiểm lâm có khi rừng còn bị chặt ít hơn,có kiểm lâm những tay lâm tặc càng tự tin hơn vì có người che chở.

-Năm 1965 khi làm căn nhà này bố tôi lấy gỗ quanh đây,ngay phía sau nhà tôi cây to một người ôm mọc đầy,chúng tôi làm căn nhà này vật liệu không xa quá một cây số,thế mà bây giờ

,người đàn ông đưa ánh mắt qua khung cửa sổ gỗ chò chỉ nhìn đại ngàn,thở dài não nuột

- Chẳng còn cây to nào xung quanh đây 20 cây,vào sâu nữa thì còn nhưng người ta ta cấm dân chặt vì để bảo vệ rừng đầu nguồn,và song song với việc đó là người ta chặt đẻ tuồn cho bọn đầu nậu gỗ.Kẻ trông giữ là kẻ phá hoại.

Trời về chiều,không thấy mặt trời đâu,mây xám vẫn vũ,trên đỉnh núi cao cuộn cuộn luồng khí đen bao bọc.Chúng tôi lang thang trên bãi bồi ,con sông xanh ngắt lạnh lẽo chảy kế bên,một cánh cò trắng lẽ loi bay ngang đầu.Bãi bồi rộng mênh mông,những mầm ngô mới nhú chừng đốt ngón tay phất phơ lay lắt trong gió.trong đám cuội ven sông,một đàn nòng nọc lúc nhúc luồn lách trong các khe hở của những viên cuội.Không gian vắng lặng,đìu hiu ,thằng X ngồi thẫn thờ bên bờ sông hướng về phía Hà Nội rít từng hơi thuốc,nó ngửa cổ thả lên trời,chắc nó thấy bầu trời xám xịt và ảm đạm quá,lên lại cúi mặt xuống ngắm dòng sông.Tôi bảo nó dẫm cái giày khủng bố xuống nước,giữa cái thanh bình,nhởn nhơ như trêu ngươi của lũ nòng nọc để chụp một kiểu ảnh.Thằng X miễn cưỡng thò chân xuống nước,đàn nòng nọc táo tác bơi.

Nó lếch thếch đi ven bờ sông,cái dáng cao gầy lòng thòng trên bờ đất mấp mô,tay cầm cây gậy chống,xiêu vẹo trong không gian bao la,giữa lúc hoàng hôn hiu hắt của vùng cao đang bao trùm tất cả,cái tranh tối tranh sáng nhập nhoạng đến não lòng.Mới có 4 hôm thôi,mấy ngày qua tôi thấy chốc chốc nó lại mang máy ĐT ra xem.nó mất trí rồi hay sao,đi vào vùng không có sóng 3 hôm rồi mà.

Mặc kệ nó,tôi ngồi nhìn con sông,ơ! đằng kia có một người con gái,cô ấy đang lội qua sông,đến ngang dòng có một hòn đá bằng chiếc bàn khá phẳng,cô ấy leo lên rồi xổ mái tóc dài hơn cả thân người xuống nước,cô cúi người từ từ.Tôi đến gần nhìn thấy dòng tóc đen hoà với dòng nước xanh,lả lướt và mềm mại,muốn chụp một kiểu nhưng ống kính không thu nét được quá 10 mét,và ánh sáng của không gian nhập nhoạng không đủ nữa.Cô vò nhẹ mái tóc mình đang đắm trong làn nước,không biết bao tuổi,nhìn cái đôi má hồng hồng và tươi sắc kia ,tôi đoán cô ấy không quá đôi mươi,chắc chắn là một trinh nữ,vì ở những ngưòi trinh nữ làn da trên mặt họ toát lên một vẻ gì đó tươi sáng và hồn nhiên,thánh thiện.Tiếc quá! không ghi lại được khoảnh khắc ấn tượng.Một người trinh nữ của miền sơn cước đang xoã tóc bên dòng sông vắng lặng ,tịch liêu.Khung cảnh hoang sơ,con người chất phác khác xa những gì ở nơi mà tôi đang sống,nhớ Hà nội ư? Tôi chả nhớ được cái quái gì,đối với tôi ở đâu cũng như nhau cả.

Bên kia bờ sông là vách đất dựng đứng,sạt lở cây cối um tùm,đúng là dòng sông bên lở bên bồi.Không biết thằng X trong lòng có dang lở gì không? Từ con lối mòn giữa lùm cây,một toán người xuất hiện đột ngột.thì ra một đám đàn bà con gái đi làm nương về,họ rửa chân,cười nói ríu rít,âm thanh vang xa,nhưng chẳng rõ tiếng Kinh hay Tày,họ làm người con gái đang mê mải với suối tóc phải ngẩng đầu lên,cô ấy nhìn thấy tôi,thẹn thùng nở nụ cười.

Nửa đêm thằng x loay hoay không ngủ được,nó chồm dậy định đánh thức tôi,nhưng thấy tôi vẫn mở mắt trừng trừng nhìn nóc nhà,nó bật cười rủ "" anh ơi ! nướng sắn ăn đi '''

-Phải đi đào,buổi chiều tao thấy ông già đang nhổ sắn,tao hỏi làm gì,ông ấy bảo cho lợn.

x cười thảm hại;
-Thảo nào em xin sắn để ăn họ không cho,chắc họ ngại mang tiếng,thèm sắn nướng quá,đi đào đi anh.

Trời lâm thâm mưa.tôi cầm dao ,nó cầm đèn pin ra đến bãi sắn,màn đêm đen kịt.Khoảnh đồi trồng sắn khá cao,gió thổi ù ù.Thằng x soi đèn cho tôi đào,cây đầu tiên nhổ lên chẳng thấy củ,khoét rộng bằng cái thúng cũng chẳng thấy củ nào,may là đất cũng mềm,có thể do trời mưa.Đất ở đây gặp lúc trời khô thì rắn như đá,lúc trời mưa thì mềm xốp như mùn cưa.Mấy cây sau ,tôi cứ nhằm cây nào thân to thì nhổ rồi đào ,bới mỗi cây chỉ được một củ.Chẳng giống như tôi xem ti vi trhấy họ nhổ một gốc lên thấy 4 ,5 củ.Đang đào bằng dao,thỉnh thỏang lại thò tay bới,chốc lại không thấy ánh đèn bực quá gắt
- mày soi đèn đi đ. đâu đấy ?

-Em xem có rắn không?

Hoá ra nó soi đèn quanh chân nó,thằng vớ vẩn thật
-rắn mà có thì cũng xuống Lệ Mật cả đi Trung Quốc rồi,mấy trăm nghìn một con,còn đâu để mà cắn người nữa,mày cầm mấy củ kia,lên trên cao đào tiếp.

Đất bết dưới đế giày,đi lại hơi khổ sở,đào được một củ to,vớ được đoạn xương chó ,mèo gì đấy.Giơ lên ngắm rồi hỏi X

- Nếu bây giờ mà đào được người thì sao?

Thằng X mặt biến sắc,ánh sáng ngọn đèn chợt hướng về lối đi phía nhà sàn ,
- Em chạy

- Tao chỉ sợ đào được ngưòi mới chết đang thối rữa,vì mùicủa nó khó chịu và phải trình báo lằng nhằng

-Nếu vớ phải bộ xương thì em cũng chạy

Tôi nhìn mặt nó,không rõ lắm vì tối,khoảng sáng của ánh đèn pin hắt ra
- Xương khô thì làm gì được ai,nếu đào được bộ xương( tôi vừa đào vừa nói) tao sẽ lấy cái đầu lâu,cạo qua lớp đất,rồi về lấy cái máy ảnh.Tao sẽ đặt cái đầu cạnh bao Vi - Na chụp lấy một kiểu.Đem cái đầu chôn lại chỗ cũ.Sau này đem cái ảnh đi khảo nghiệm,nếu mà đầu của bọn Pháp -Mỹ thì anh em mình cũng kiếm được tí ti,còn đầu của người tiền sử thì cũng khá.Còn của Việt Gian hay Việt cộng thì chả giải quyết việc gì.Kệ mẹ cho nó nguyên vị ,dù sao nó cũng nằm đây lâu rồi,đưa về đâu cũng mất công xây cất,cải táng.

Chúng tôi rửa sắn và chân tay ở khe nước,những củ sắn mập mạp sờ đã thấy thích.sắn được lùi trong bếp lửa,trên này nhà dân để bếp cháy cả ngày lẫn đêm.Chúng tôi pha ấm chè,hút thuốc đợi sắn chín.Tôi tranh thủ lấy giấy bút ra chép lại câu chuyện với những người dân vùng cao lúc sáng.Ôi cái chuyện một chi bộ của thôn phải có đủ ba người,rồi một chi bộ mà ba đảng viên là hai bố con cùng với một ông con rể.Một ông chủ tịch huyện có ba thằng con trai,thằng nào cũng lông bông nhăm nhăm tán gái.Còn nhà khác thì cũng ba thằng con,thằng nào chớm đến tuổi là bị xích cổ đi đóng góp nghĩa vụ quân sự.Sự bất công không từ chối mảnh đất heo hút này.Sắn đã chín,vỏ vàng rộp,bùi và nhiều bột,không có sơ.Chúng tôi ăn và hình dung tới người nguyên thuỷ xa xưa.Chắc họ cũng như mình bây giờ.Bà cụ nhà đã lọ mọ dậy,cụ bắc lên bếp nồi bánh gói như kiểu bánh gio bằng gạo nếp để cúng rằm ngày mai ,cụ thấy chúng tôi đang ăn sắn bèn lấy cho ít mật ong đổ vào cái đĩa,món sắn nướng phết mật ong có ngon nhưng rất khé cổ,chốc lại phải chao miệng bằng ngụm nước chè .Tiếng gà gáy lác đác,ở đây toàn những con gà nhỏ xinh xắn mà bọn trẻ Hà nội gọi là gà Tre,điều khác là ở đây người ta nuôi để thịt chứ không làm cảnh.Cụ già bảo,đó là gà lai rồi,gà Tre thật nhỏ bằng nắm tay thôi.

Ngày mai chúng tôi trở về Hà Nội,tôi nghĩ đến bữa rưọu chia tay mà rùng mình.Cứ mỗi bữa rượu là lại có một người họ hàng hay hàng xóm ở đâu đến,thế là chén đầu tiên,chén hỏi tên,chén biết nhau rồi cuối cùng là chả lý do nữa,cứ ngửa cổ mà nốc cho đến khi úp cái chén chỉ rỏ ra cùng lắm là một giọt rượu,lúc nào không ngồi được bò lê lết ,hoặc gào hét toáng cả nhà lúc đó mới được công nhận là hết mình.Một nền văn hoá đẫm mùi rượu,nhưng đó cũng là sự nồng hậu ,chân tình ,chất phác của tích cách dân vùng cao.

Biết đâu về đến nhà,tôi lại nhớ những người dân nơi đây,và cả cô gái gội đầu bên suối có đôi mắt đen lấp lánh nữa.